روش طوفان فکری و قواعد آن

طوفان فکری چیست؟

ابتدا بیایید یک تعریف عملی برای طوفان فکری ارائه دهیم.

به عبارت ساده، طوفان فکری (Brainstorming) روشی است برای حل مسئله به شکل خلاقانه و با تشویق اعضای گروه به بیان ایده‌های خود، بدون اینکه نگران باشند که ایده آن‌ها مورد قضاوت یا انتقاد قرار خواهد گرفت. طوفان فکری، در اشکال مختلف، به ابزاری استاندارد برای ایده پردازی (توسعه ایده‌های جدید) تبدیل شده است. شاید چون ابزاری تطبیق پذیر است.

در حالی که این اصطلاح بیشتر توسط شرکت‌های تجاری به کار برده می‌شود، اما در طیف گسترده‌ای از موقعیت‌ها از دانشگاه گرفته تا گروه‌های نمایشی یا حتی برای حل مشکلات شخصی می‌توان از آن استفاده کرد.

طوفان فکری ممکن است توسط یک گروه بزرگ، یک گروه کوچک یا حتی یک فرد انجام شود.

همچنین هیچ محدودیتی برای نوع مشکل یا سؤالی که از این طریق قابل حل است، وجود ندارد.
 
 
در حالی که اصطلاح طوفان فکری اصطلاحی نسبتا جدید است، اما مفهوم آن به اندازه خلاقیت انسان قدمت دارد. با این وجود ایده استفاده از این روش برای تجارت، توسط الکس آزبورن Alex Osborn در سال ۱۹۴۱ شکل گرفت. آزبورن که یک مدیر اجرایی تبلیغات بود، به خوبی از اهمیت خلاقیت برای موفقیت مطلع بود. او در کتاب "قدرت خلاقیت: چگونه می‌توان از تخیل استفاده کرد؟" نوشته است که نه تنها در تجارت بلکه در هر زمینه‌ای، کیفیت رهبری به قدرت خلاقیت و نوآوری فرد بستگی دارد.

آزبورن معتقد بود که خلاقیت، اغلب در دنیای تجارت سرکوب می‌شود؛ زیرا:

۱. تعداد کمی ایده توسط تعداد کمی از افراد شکل می‌گیرد.

۲. افراد درگیر در فرآیند خلاقیت، خیلی سریع مورد انتقاد و داوری قرار می‌گیرند.

او همچنین معتقد بود که هر کس توانایی بالقوه برای خلاقیت و یادگیری مهارت‌های خلاق را دارد؛ بنابراین، چهار قانون وضع کرد که بتوان بر محدودیت‌های این روش غلبه کرد و توانایی‌های خلاقانه کارکنان را افزایش داد. این قوانین عبارتند از:

هیچ ایده‌ای مورد انتقاد قرار نمی‌گیرد.

به دنبال مقادیر زیادی ایده باشید.

ایده‌های یکدیگر را سازمان دهید.  

ایده‌های اغراق آمیز و عجیب و غریب را تشویق کنید.1

طوفان فکری چه‌کاربردهایی دارد؟

معمولاً در مراحل اولیه حل مسئله، طوفان فکری کاربرد بیشتری دارد. در مراحل اولیه ما به دنبال راه‌های مختلف حل مسئله هستیم. مثلاً تصور کنید قرار است در مورد یکی از پیش‌زمینه‌های استفاده از روش طوفان فکری تعریف روشن و واضح مسئله است. برای اینکه افراد شرکت‌کننده در این طوفان بتوانند به خوبی در ذهنشان تجزیه‌وتحلیل کنند، باید ابتدا به‌صورت واضح مسئله را بدانند.

می‌توانیم سه مثال برای کاربرد طوفان فکری بزنیم:

- تیم مدیریت یک مجموعه آموزشی، از یک جلسه طوفان فکری برای جمع‌آوری نظرات در مورد اعتبار یک استراتژی آموزشی استفاده می‌کند.

- گروهی از افراد که از ابزارهای هوای فشرده استفاده می‌کنند به دنبال ایده‌هایی برای کاهش نویز موجود در ابزارهای خود هستند.

- گروهی از حسابداران از جلسه ایده پردازی استفاده می‌کنند تا راه‌هایی برای کاهش پرداخت‌های مالیاتی بدون تخطی از قانون پیدا کنند.2
 

یک قدم فراتر برای بهبود طوفان فکری

اگر به اندازه‌ی کافی به ایده‌های خوب و باکیفیت نمی‌رسید، روش‌های زیر را امتحان کنید تا تعداد ایده‌های تولیدی‌تان را افزایش دهید:
 

تکنیک نردبان

در این روش افراد یکی یکی به تیم اضافه می‌شوند و به این ترتیب مشارکت اعضای ساکت بالاتر می‌رود.
 

ذهن‌نویسی

یک تکنیک نوشتاری که برای تشویق همه‌ی افراد به تولید و پرورش ایده‌ها به درد می‌خورد.
 

طوفان فکری آنلاین

نوعی متد الکترونیک برای طوفان فکری که در آن از متنی ذخیره شده بر یک سرور مرکزی یا فضای ابری(Cloud) استفاده می‌شود.


 

روش یادداشت‌ نویسی کرافورد

با این تکنیک می‌توانید ایده‌های همه‌ی اعضا را بگیرید و میزان محبوبیت هر ایده را هم بسنجید.

این تکنیک‌ها هم مختص موقعیت‌های به‌خصوص هستند:
 

طوفان فکری معکوس

از این روش برای بهبود محصول یا خدمات استفاده می‌شود.
 

ستاره افشانی

کمک می‌کند تا برای سنجش یک طرح پیشنهادی، سؤال‌های لازم را استخراج کنید.
 

روش چارِت

این متد برای طوفان فکری گروه‌های بزرگ مناسب است (معمولا هرچه اعضای گروه از ده – دوازده نفر بیش‌تر می‌شود، طوفان فکری به شکل متداول هم بی‌فایده‌تر و بی‌نتیجه‌تر می‌گردد)
 

طوفان فکری چرخشی

برای اینکه ایده‌های افراد تحت تأثیر نظرات دیگر اعضا نباشد، می‌توان از این روش استفاده کرد.
 

طوفان نقش‌ها

در این روش، اعضای تیم تشویق می‌شوند که نقش افراد دیگر را بازی کنند. به این ترتیب کم‌تر بازداری می‌کنند و کم‌تر جلوی ایده‌های خودشان را می‌گیرند.3
 

چرا طوفان فکری جواب می‌دهد؟  

راز موفقیت این روش جدا کردن تفکر انتقادی از تفکر خلاق است؛ یعنی تولید مقدار زیادی ایده قبل از ارزیابی آنها. نتیجه طوفان فکری ایده‌هایی است که نه فقط عملی بلکه واقعا نوآورانه هستند. ایده‌هایی که احتمالا به یک سازمان کمک می‌کنند تا از یک تجارت معمولی به فعالیتی ناب و خارج از چارچوب تغییر کند.

طبق تئوری طوفان فکری، همه افراد خلاق هستند (خلاقیت را می‌توان افزایش داد یا مهار کرد). این بدان معناست که این روش می‌تواند باعث شود افراد غیر‌خلاق (افرادی که مشاغلی مانند امور مالی، امور اداری و... دارند و هرگز از آن‌ها خواسته نشده است که در روند ایده پردازی مشارکت کنند) نیز ایده‌های خلاقانه‌ای ارائه دهند.1
 

قواعد طوفان فکری

در هر جلسه طوفان فکری چهار قانون باید رعایت شود. رعایت این قواعد، منجر به سینرژی (هم‌افزایی) در گروه می‌شود که در نهایت میزان خلاقیت در گروه را افزایش و بهبود می‌دهد.

در یک جلسه طوفان فکری هیچ محدودیتی برای مطرح کردن ایده‌ها وجود ندارد. در این جلسه طی یک فرایند طبیعی و بدون دخالت بیرونی، جمع به طور پیوسته به ایده‌های بهتر دست خواهد یافت.

اگر می‌خواهید یک جلسه طوفان فکری برگزار کنید، به این 4 قانون دقت کنید:

بر کمیت تمرکز کنید نه کیفیت

همیشه کیفیت مهم‌تر از کمیت است؛ اما در یک جلسه طوفان فکری کاملاً برعکس.

به این فکر نکنید که ایده‌های بهتر کدم‌اند. اجازه دهید تمام افراد هر ایده‌ای که به ذهنشان می‌رسد را بگویند. می‌توانید از یک تخته وایت برد یا برگه بزرگ برای نوشتن همه ایده‌ها استفاده کنید.

یادتان باشد هرچه تعداد ایده‌هایی که تولید می‌شوند بیش‌تر باشد، احتمال دست یافتن به یک راه‌حل اساسی و اثربخش بیش‌تر است.
 

از انتقاد جلوگیری کنید

انتقاد مثل یک مانع برای تفکر است. وقتی از کسی می‌خواهید ایده بدهد و درعین‌حال از او انتقاد می‌شود، او از این به بعد سعی می‌کند ایده‌های مشابه یا در همین سطح را نگوید؛ از ترس اینکه دوباره مورد انتقاد قرار بگیرد.

اگر در مواجهه اولیه با یک ایده، به جای انتقاد از آن، به توسعه و بهبود آن فکر کنیم، یک جو مناسب برای تولید ایده‌های بکر و غیرمعمول فراهم می‌شود. استفاده از چنین روشی باعث ایجاد دامنه زیادی از راه‌حل‌های بعضاً شگفت‌انگیزی می‌شود.


 

از ایده‌های غیرمعمول، استقبال کنید

در بارش ذهنی ممکن است ایده‌های غیرمعمول رویکردهای جدیدی را به مسئله فراهم کنند و منجر به راه‌حل‌های بهتری نسبت به ایده‌های معمول شوند.

ایده‌ها را ترکیب کنید و ایده‌های کامل‌تری بسازید.

می‌توان با ترکیب دو ایده خوب، به ایده‌ای بهتر رسید که از هر دو ایدهٔ قبلی کامل‌تر باشد.
 

هیچ‌کس مالک ایده‌اش نیست

مهم است که هیچ‌کس ادعا نکند که این ایده مال من است یا آن ایده را فلانی مطرح کرد. وصل کردن ایده‌ها به افراد، می‌تواند اثربخشی یک جلسه طوفان فکری را کاهش دهد. چون:

- قضاوت ما در مورد فرد، به ایده هم سرایت می‌کند.

- دیگران ترجیح می‌دهند ایده‌ جدیدی مطرح کنند تا این‌که ایده‌ فرد دیگری را اصلاح کنند.

- اصلاح یا تکمیل یک ایده، ممکن است باعث مقاومت و موضع‌گیری کسی که نخستین بار آن را مطرح کرده است بشود.
 

به افراد دقیق توضیح بدهید

به افراد دقیقاً توضیح بدهید که بدون هیچ ترسی هر نظری دارند بگویند. بگویید کسی حق مسخره کردن یا ابراز نظر مخالف را ندارد. از آن‌ها بخواهید اعتماد به‌ نفس داشته باشند و هر چه به ذهنشان رسید بگویند.3

پینوشتها
1.www.setare.com
2.www.bishtarazyek.com
3.www.chetor.com